Nga Raimond Kola
Pak kilometra nga Gjirokastra, nëse kthehesh në anën e djathtë të Urës së Kardhiqit, rruga të çon në një fushë të gjerë poshtë fshatit Palokastër. Në fushën buzë lumit, aty ku bashkohet përroi i Kardhiqit me Drinon shfaqen muret e kalasë me të njëjtin emër.
Në një sipërfaqe prej gati 1 hektarë brenda rrënojave të mureve, bimësia është pastruar dhe inxhinierët dhe arkeologët e kanë më të lehtë të skanojnë nëntokën, duke shtyrë me karrocë hap pas hapi pajisjen gjeofizike përmes disa rrugicave të kufizuara me shirita.
Prej muajsh një grup arkeologësh dhe studentësh italianë dhe shqiptarë gërmojnë në rrënojat e qytezës antike, ndërsa një tjetër grup inxhinerësh italianë po punon me fotografi dhe skanime të mureve rrethuese për të krijuar një profil në 3D të sitit arkeologjik.
Arkeologët shqiptarë dhe italianë shpresojnë që gjatë misioneve që do të vijojnë, do të krijojnë një kompleks të integruar të disa siteve arkeologjike dhe po ashtu edhe vizatojnë një hartë të lidhjeve funksionale mes tyre në luginën e Drinos. Përgjatë kësaj lugine, ku ata gërmojnë prej 13 vitesh gjenden gjurmë të 15 qendrave urbane të lashtësisë, të cilat ata shpresojnë që me kalimin e kohës të tërheqin jo vetëm studiuesit e trashëgimisë kulturore dhe arkeologët, por edhe turistët.
Lugina e Drinos sipas arkeologëve përban gjurmët e një prej rrugëve më të rëndësishme të Ballkanit në kohët antike. Kjo është rruga që lidhte Apoloninë dhe Bylysin me qendrat e tjera të rëndësishme si Adrianopolin, Dodonën në pellgun e Janinës deri në Nikopol. Në krahun tjetër të Luginës së Drinos, rruga komunikonte përmes Qafës së Skërficës- sot Kardhiq- Delvinë me Foiniken (Finiqin), Onhesmin (Sarandën e sotme) dhe Buthrotin (Butrintin), ndërsa po nga kjo rrugë përmes zonës malore të Kurveleshit mbërrinte në Aulonë dhe Orik.
Gjetjet e reja
Misioni i drejtuar nga drejtori i Institutit të Arkeologjisë, Luan Përzhita si dhe arkeologu Dhimitër Condi për palën shqiptare dhe arkeologu Roberto Perna për palën italiane, së bashku me një grup inxhinierësh dhe specialistësh italianë të fushave të ndryshme, është përqendruar të zbulojë fortifikimet që kontrollonin Luginën e Drinos për të siguruar rrugët ushtarake dhe tregtare.
Arkeologu italian, Roberto Perna, profesor i Universitetit të Maceratës thotë se “gërmimi më i rëndësishëm u krye në Kalanë e Palokastrës”.
“Janë shumë gjetje të reja,” thotë zoti Perna, ndër të cilat ai veçon zbulimin e një pllake në Kalanë e Palokastrës me një dedikim për Kishën Paleokastriane të shekullit të V dhe të VI, një strukturë fortifikuese romake dhe më tej një objekt që duket si shkollë e periudhës bizantine.
Ndërkohë, arkeologët thonë se kanë marrë informacione të reja edhe pas gërmimeve për vendbaninimin e lashtë të Melanit. Gjithashtu për të 13-in vit radhazi, kërkimet kanë vijuar këtë vit edhe në Teatrin e Adrianopolit pranë Sofratikës.
“Gjetjet e tjera në objekte më të vogla dëshmojnë për një periudhë intensive të jetës në këtë sit”, thotë arkeologu Perna. Sipas tij, të dhëna të rëndësishme vijnë këtë vit edhe në drejtimin e dytë të kërkimeve në vendbanimin e Melanit.
“Është bërë zbulimi i fortifikimeve të reja të periudhës helenistike dhe bizantine në Melan, duke e futur këtë vendbanim në hartën e siteve të rëndësishme arkeologjike të Luginës së Drinos,” thotë ai.
Ndërsa arkeologu Dhimitër Condi thotë se në Melan gërmimi ka dhënë këtë vit një statigrafi kronologjike të jetës së qytetit.
“Strukturat e reja që kanë dalë në dritë janë konsoliduar dhe vitin tjetër pritet të vijohet me gërmime të reja”, thotë ai.
Edhe gërmimet në Palokastër kanë qenë intensive dhe kanë sjellë mjaft të reja, që prej ekspeditës së fundit në këtë zonë nga arkeologut Apollon Baçe në vitin 1974.
“Krahas evidentimit me pajisjet gjeofizike të të gjitha rrënojave nën tokë, është gjetur gjithashtu shumë qeramikë dhe kjo flet se vendbanimi ka pasur poçari të zhvilluar ashtu si mund të ketë patur edhe një akuadokt (ujësjellës) për furnizmin me ujë,” thotë arkeologu Melsi Labi, përgjegjës i gërmimeve në këtë zonë.
Por sipas tij, zbulimi i pllakës së Kishës në Palokastër gjatë gërmimeve ka qenë “qershia mbi tortë”. “Është një detaj mjaft i rëndësishëm i gërmimeve që do t`i ndihmojë specialistët të hedhin dritë edhe mbi datimin e kishës, bazuar në analizimin e shkrimit dhe të përbërjes së pllakës,” thotë Labi, i cili ushqen po ashtu dëshirën që kalaja të bëhet shpejt e vizitueshme.
Majori anglez, U.M.Lik ishte i pari që e vizitori Kalanë e Palokastrës duke e datuar ndërtimin e saj në periudhën e antikitetit të vonë. Sipas arkeologut Neritan Ceka, Lik njoftoi se rrënojat quheshin nga vendasit “Drinopol”. Arkeologu shqiptar, Apollon Baçe punoi në vitet ‘74 –‘76 me një ekspeditë, duke hedhur dritë mbi përmasat e sitit. Arkeologu gërmoi në Kalanë në formë trapezi me një sipërfaqe rreth 1 ha, e barabartë për të mbajtur brenda vetes së saj një legjion romak me rreth 1000 ushtarë. Gjatë gërmimeve të 1974, kryesisht në pjesën perëndimore, në gusht të atij viti u zbuluan themelet e kapanoneve të ushtarëve, një bazilikë paleokristiane dhe 8 ambientet e kullave.
Një vit më vonë në gusht të 1975, u pastrua ana lindore dhe jugore dhe u zbuluan 16 varre ndërsa në gusht të vitit 1976 u pastrua ana veriore dhe filluan punimet e konsolidimit dhe konservimit për kullat, kishat dhe varret. Kalaja kishte katër hyrje dhe 14 kulla. Hyrja kryesore u zbulua në mesin e Kalasë ku kalonte rruga kryesore gjatë sundimit romak-bizantin.
Një qytet antik në 3D
Përgjegjësi i gërmimit arkeologjike në Palokastër, Melsi Labi thotë se pajisjet e reja gjeofizike dhe përvoja e inxhinierëve italianë, pjesë e misionit, ka qenë mjaft të dobishme për të “lexuar”nëntokën e kalasë së Palokastës ku ndodhen disa rrënoja godinash.
“Siti është konturuar, gërmimet kanë nxjerrë në dritë mjaft nga rrënojat. Janë edhe disa kushte të tjera të favorshme për të tërhequr vizitorët,” thotë Labi. Ai përmend afrinë me qytetin e Gjirokastrës, qytet i UNESCO-s, por edhe vendbanimet e tjera të hershme në luginë.
“Kalaja është vetëm 1 km lag rrugës kombëtare Tepelenë- Gjirokastër në Urën e Kardhiqit, siti i ri është mjaft komod për t’u vizituar pasi shtrihet në një hapësirë të gjerë gati një hektarë dhe peisazhet natyrore të zonës janë mbesëlënëse,” shtoi ai, ndërsa thekson se zonës sidoqoftë i duhen ndërhyrje në infrastrukturë.
Romina Nespik, inxhinierja nga Universiteti Politeknik i Ankonas thotë se rikrijimi në 3D i një modeli të jetës dhe objekteve në këtë sit, do të ndihmojë shumë vizitueshmërinë e tij. “Ndihma do të jetë e madhe jo vetëm për specialistët, por edhe në aspektin turistik, pasi vizitorët do të kenë mundësinë të prekin në 3D pamje të kalasë së ndërtuar mbi bazë të informacionit historik,” thotë Romina.
E ndodhur fare pranë qytetit antik të Antigonesë, teatrit të Sofratikës, Melanit dhe rrënojave të tjera arkeologjike, së fundmi edhe Kalaja e Palokastrës mund të bëhet pjesë e guidave të udhëtimeve të vizitorëve vendas dhe të huaj, duke shërbyer edhe si nxitje për zhvillimin ekonomik të këtyre zonave.
“Vizitorët italianë mbeten shumë të interesuar, ” thotë Teodor Bilushi, konsulli i nderit të Italisë në Gjirokastër. “Ka një rritje të madhe të numrit të turistëve italianë këtë vit dhe sidomos në sitet kulturore,” shtoi ai./ BIRN
